Een van de cultuurvormen die een belangrijke plaats inneemt in het leven van (midden, zuid) molukkers in Nederland, is het pela-schap. Pela-schap is een duurzame en onverbrekelijke verbond dat molukse voorouders gesloten hebben met bewoners van een of meerdere dorpen. Het dateert uit de tijd van het koppensnellen en uit de tijd waarin oorlogen tussen de dorpen werden gevoerd.
In de periode dat er koppen werden gesneld, sloot men onder andere pela-verbonden om met vereende krachten andere dorpen aan te vallen. Er waren dorpen die een pela-pact sloten met koppensnellers. Zo'n overeenkomst had zelfbescherming tot doel. Door een pela-verbond met de aanvallers aan te gaan, schiep men namelijk een sfeer van bloedverwantschap. Daardoor bleef de dorpsbewoners een afslachting bespaard.
Naast een offensieve en een defensieve functie sloot met een pela-pact om de vrede tussen de oorlogvoerende dorpen te herstellen. In dit geval konden de redenen voor het aangaan van een pela-verbond zijn:
- Gelijke sterkte tussen de strijdende partijen, onbeslist gevecht of langdurende vetes waarbij veel slachtoffers vielen. Er waren dus uiteenlopende aanleidingen om een pela-verbond aan te gaan:
- Vredesverdragen sluiten
- Vechtpartijen voorkomen
- Oorlog voeren
- Het verstevigen van familiebanden
- Het aangaan van vriendschapsrelaties
- Het stimuleren van onderlinge handel
CATEGORIEËN VAN PELA-SCHAP
Het pela - schap kunnen we in aantal categorieën onderscheiden, de meest voorkomende categorieën zijn:
- Pela tuni of pela keras
- Pela tumpah darah
- Pela batu karang
- Pela gandong
Pela tempat sirih
OMGANGSREGELS
Er zijn omgangsregels verbonden aan het pela-schap.
Zo mogen pela-leden van het pela-verbond Allang - Latuhalat bijvoorbeeld niet boos worden op hun pela, niet liegen tegen hun pela en mogen zijn een verzoek van hun pela niet weigeren. Het overtreden van de regels kan slechte gevolgen hebben zoals ziekte, blindheid of de dood.
In de dagelijkse omgang tonen de pela-leden respect jegens elkaar. Afhankelijk van het pela-soort spreken zij elkaar welbewust met 'pela', 'bongso', of 'gandong', aan. Zo spreken bijvoorbeeld pela - leden van het pela - verbond tussen de dorpen Hutumuri, Siri-Sori en Tamilou elkaar aan met 'bongso', bongso betekent jongste.
De band die door het verbond ontstaan is, is een band tussen een oudere en een jongere broer of zus. Zoals de oudste en de oudere broer zich over de jongste (bongso) ontfermen, zo ontfermen pela-leden van de betreffende dorpen zich over elkaar als waren ze de jongste, bongso. Aan het pela-schap zijn regels en afspraken verbonden die de leden moeten naleven. Deze kunnen onder andere zijn:
- Onderling trouwverbod,
- Elkaar steunen wanneer daar behoefte aan is, zoals tijdens een begrafenis of bruiloft. De kumpulan levert daarbij een bijdrage als bewaker van de pela-regels.
Een kumpulan is een "vereniging van molukkers gebaseerd op de mythologische verwantschap" van onder andere bongso's en pela's. Een kumpulan is opgericht met het doel elkaar in voorspoed (waaronder een bruiloft) of in tegenspoed (waaronder het overlijden van iemand) te ondersteunen"
Het is bekend dat pela keras en pela gadong een huwelijk tussen pela-genoten ten strengste verbieden. Dit verbod ervaren Molukse jongeren als drukkend omdat liefdesrelatie in de weg staat. Men is immers in feite bloedbroeder en -zuster. Zo'n huwelijk wordt dan ook als incestueus beschouwd en heeft ernstige gevolgen.
Pela komt van het woord pila en betekent "voor ons allen iets doen" en soms krijgt het woord pila het achtervoegsel "tu" waardoor pilatu ontstaat in de betekenis van versterken, de orde herstellen, een voorwerp maken dat moeilijk breekt. Later is Pilatu veranderd in pela. Ook heeft het woord pela de betekenis gekregen van liefdevolle broeder of familielid.
Pela's (keras) van Haria zijn:
Waesamu
Lillibooi
